[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Maria Piszczek
Ěwiczenia ksztaÿcĨce zmysÿy
*
Od momentu narodzin zdobywamy krok po kroku przy pomocy czucia,
wzroku, sþuchu, smaku i wħchu wiedzħ o najbliŇszym otoczeniu. Poprzez zmy-
sþy poznajemy Ļwiat i znajdujemy swoje miejsce w kosmosie. Na istotne zna-
czenie wczesnego, systematycznego ksztaþcenia zmysþw dla pŅniejszego
rozwoju psychicznego czþowieka wskazujĢ nie tylko badania skutkw depry-
wacji sensorycznej, ale rwnieŇ prace, w ktrych oceniano wpþyw wczesnej
stymulacji polisensorycznej na pŅniejsze funkcjonowanie dzieci z rŇnymi
defektami rozwojowymi i uszkodzeniami centralnego ukþadu nerwowego.
Wspþczesne badania psychologiczne w znacznym stopniu potwierdzajĢ
intuicyjne zaþoŇenia, na ktrych Maria Montessori
**
oparþa swj system pedagog-
giczny. Montessori pisaþa: áPrzy uŇyciu materiaþw ęwiczeniowych ksztaþcĢ-
cych zmysþy naprowadzamy dziecko na sposb podziaþu wraŇeı, ktre mogĢ
byę odbierane przez kaŇdy organ zmysþw: kolory, dŅwiħki, szmery, formy i
wymiary, ciħŇar, dotyk, zapach i smak. NiewĢtpliwie chodzi teŇ tu o pewnĢ
formħ wychowania, ktra ukierunkowuje zainteresowanie dziecka na siebie i
otoczenie. kaŇda forma wychowania, ktra prowadzi do doskonalenia osobo-
woĻci, podobnie jak mowa i pismo, wzbogaca jego naturalne potencjaþyÑ
(Montessori 1972). PoniŇszy cytat najlepiej ujmuje istotħ jej metody:
áObserwatora nie da siħ wychowaę przez to, Ňe powie siħ Î obserwuj... Pomoce
naukowe wychowujĢ zmysþy dziecka. JeĻli udaþo nam siħ pobudzię jego zmy-
sþy, wtedy zapewnione jest samowychowanie: zaostrzone, w peþni wyęwiczone
zmysþy same doprowadzajĢ siħ do najdokþadniejszej obserwacji otoczenia; z
drugiej strony przyciĢga to uwagħ dziecka na nieograniczona rŇnorodnoĻę i
tym samym przyczynia siħ do jego psychiczno-zmysþowego rozwojuÑ (cyt. Za
Steibel 1995).
Dziħki ęwiczeniom dziecko dowiaduje siħ, Ňe przedmioty mogĢ byę takie
same lub rŇne albo, Ňe þĢczĢ je rozmaite zaleŇnoĻci. Stosowany w pedagogice
Montessori materiaþ ęwiczeniowy moŇe byę wykorzystany w edukacji przed-
szkolnej dzieci z normalnymi i specjalnymi potrzebami rozwojowymi
(zwþaszcza w wychowaniu integracyjnym). Specyficzne, odpowiednie dla dzie-
*
Materiaþ opracowany na podstawie podrħcznika Rity Steibel: Die Sinneserzichung nach Maria Montessori.
Eine didaktisch-pdagogische Einfhrung.
**
Maria Montessori urodziþa siħ w Rzymie w 1870, zmarþa w roku 1952 w Holandii.
Byþa lekarzem-psychiatrĢ i pedagogiem. Na podstawie doĻwiadczeı, ktre zdobyþa pracujĢc z dzieęmi
upoĻledzonymi umysþowo, a pŅniej prowadzĢc Domy Dzieciħce, stworzyþa system wychowania
przedszkolnego, zwany obecnie metodĢ (lub pedagogikĢ) Montessori. Gþwnym celem pedagogiki Montessori
jest udzielanie dziecku, juz od urodzenia, pomocy w osiĢganiu niezaleŇnoĻci i wolnoĻci wewnħtrznej.
Wspomaganie rozwoju psychicznego dziecka nie polega na wyrħczaniu w dziaþaniach, lecz na pomaganiu w
samodzielnym osiĢganiu zamierzonego celu oraz na daniu mu szansy wielozmysþowego poznania otaczajĢcej
rzeczywistoĻci poprzez wszechstronne ksztaþcenie zmysþw.
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
58
ci upoĻledzonych umysþowo metody nauczania i uczenia siħ znajdujĢ w oma-
wianej koncepcji swj wyraz w nastawionym na jedno dziecko sposobie pracy.
Do tego dostosowane jest tempo nauczania, poziom abstrakcji i wymagaı.
Ęwiczenia ksztaþcĢce zmysþy dzielĢ siħ na grupy, ktre adresowane sĢ do
zmysþw: wzroku, sþuchu, powonienia i smaku, a takŇe zmysþu stereognostycz-
nego oraz zmysþu oglnej wraŇliwoĻci (dotyku, ciepþa, rwnowagi). Materiaþ
ęwiczeniowy jest tak dobrany, Ňe poczĢtkowo wywoþuje u dziecka ciekawoĻę i
zainteresowanie, a nastħpnie umoŇliwia pobudzenie jego aktywnoĻci i rozwj
intelektu. Podczas ęwiczeı dziecko uczy siħ krytycznie kontrolowaę swojĢ
pracħ i stopniowo uwalnia siħ od kontroli dorosþych. W uzyskiwaniu samogon-
troli pomagajĢ mu zawarte w materiale wskazwki (np. znaczki zrobione pod
spodem pracy) i posiadana wiedza. Pedagogika Montessori zakþada wstħpne
zademonstrowanie dziecku odpowiedniego sposobu postħpowania z materia-
þem. Montessori nazywa to wprowadzenie áLekcjĢÑ. Nastħpuje ona wwczas,
gdy dziecko wykazuje specyficzne zainteresowanie okreĻlonym materiaþem
albo kiedy dorosþy stwierdzi, Ňe wystħpuje u dziecka okres szczeglnej wraŇli-
woĻci na ten rodzaj materiaþu.
KaŇda álekcjaÑ rozpoczyna siħ od áprezentacjiÑ. Podczas niej naleŇy ogra-
niczyę liczbħ ęwiczonych zmysþw (np. wyeliminowaę bodŅce wzrokowe w
celu lepszego poznania rŇnic w dotyku). Prezentacja powinna byę prosta i
niezwykle wyraŅna. waŇne jest, aby podczas jej trwania zaznaczyę cechy cha-
rakterystyczne materiaþu. Montessori pisze: áCzynnoĻę musi mwię sama za
siebie. Nie chcemy, aby dziecko wyuczyþo siħ tej czynnoĻci, poniewaŇ to my-
Ļmy ja wymyĻliliÑ (Montessori 1984). WþaĻciwej prezentacji sprzyja:
ţ
wczeĻniejsze przygotowanie pomieszczenia i pomocy do ęwiczeı,
ţ
dobre przygotowanie dorosþego (znajomoĻę materiaþu i dokþadne, pre-
cyzyjne posþugiwanie siħ nim),
ţ
znajomoĻę dziecka (jego potrzeb rozwojowych i zainteresowaı),
ţ
przyjħcie przez dorosþego roli ápoĻrednikaÑ pomiħdzy dzieckiem a
materiaþem,
ţ
wybranie ástosownejÑ chwili,
ţ
wprowadzenie dobrej, przyjacielskiej, skoncentrowanej na dziecku atmosfery.
Zajħcia rozpoczynamy od wybrania miejsca pracy i przyniesienia razem z
dzieckiem materiaþu. Miejsce pracy powinno gwarantowaę dziecku dobrĢ,
niczym nie zakþcona obserwacjħ materiaþu ęwiczeniowego. Podczas jego pre-
zentacji naleŇy jak najmniej mwię, za to zwracaę uwagħ na dokþadnoĻę i eko-
nomiħ ruchw. NaleŇy rwnieŇ koncentrowaę siħ na detalach i podkreĻlaę
wszystkie waŇne momenty. W czasie prezentacji nie korygujemy bþħdw dziecka.
Po uzyskaniu przez dziecko odpowiednich doĻwiadczeı zmysþowych prze-
prowadzamy átrzystopniowĢ lekcjħÑ. Jej celem jest wywoþanie skojarzenia
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
59
pomiħdzy prezentacjĢ a odpowiednim sþowem. Lekcja obejmuje nastħpujĢce
etapy: ánadawanie nazwyÑ, ápasywne uŇycie sþowaÑ i áaktywne uŇycie sþowaÑ .
Oto opis takiej lekcji.
Przygotowanie: wkþadamy do koszyka trzy kontrastujĢce przedmioty
np. kostkħ, kulkħ i walec.
1 Stopieı: nadawanie nazwy
Prezentacja
ţ
wyjmujemy z koszyka kostkħ i bardzo dokþadnie badamy jĢ dotykiem,
ţ
dziecko bada kostkħ dotykiem,
ţ
mwimy áto jest kostkaÑ.
Nastħpnie w ten sam sposb badane sĢ kulka i walec (walec moŇemy na-
zwaę waþkiem). Uwaga: poza nazwĢ (áto jest...Ñ) nie powinno byę wypowie-
dziane Ňadne inne sþowo.
2 Stopieı: pasywne uŇycie sþowa (rozumienie)
Dziecko poznaþo juŇ trzy bryþy geometryczne. naleŇy mu polecię: ápokaŇ
mi kulkħÑ, ádotknij kostkiÑ, áschowaj waþekÑ itd. Dziecko rozpoznaje
przedmioty i wykonuje polecenia. Uwaga: dziecko poprzez aktywnoĻę i
ruch pogþħbia rozumienie sþw.
3 Stopieı: aktywne uŇycie sþowa
Stawiamy rŇne pytania np:
áCo biorħ do rħki?Ñ
áCo ci dajħ?Ñ
áCo trzymasz w rħce?Ñ
áCo chowam?Ñ
Dziecko odpowiada na nie, nazywajĢc przedmioty.
Z myĻlĢ o nauczycielach i rodzicach przedstawiħ kilka ęwiczeı ksztaþcĢ-
cych zmysþy, zaczerpniħtych z podrħcznika R. Steibel: Ęwiczenie te moŇna
wykorzystaę do wspomagania rozwoju dzieci z defektami sensorycznymi oraz
w pracy z dzieęmi upoĻledzonymi umysþowo.
Ęwiczenie 1 Î czerwone listwy
Wiek, odpowiedni okres: okoþo 2,5 do 3 lat
Kontrola bþħdw, samokontrola:
ţ
ocena wzrokowa (harmonia Î dysharmonia),
ţ
mechaniczna kontrola za pomocĢ najkrtszej listwy
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
60
Opis materiaþu
Dziesiħę czerwonych listw o zrŇnicowanej dþugoĻci os 1 do 10 decymetrw
(listw moŇe byę mniej i mogĢ mieę inne wymiary).
Cel bezpoĻredni:
ţ
budowanie serii,
ţ
wzrokowa ocena rŇnic dþugoĻci.
Cel poĻredni:
ţ
ęwiczenia mikro- i makromotoryki,
ţ
kontrola miħĻni i koordynacja ruchw.
Oczekiwania dotyczĢce sþownictwa: rozumienie pojħę Î dþugi i krtki.
Prezentacja
Przygotowanie: listwy kþadziemy na podþoŇu kontrastujĢcym z kolorem
czerwonym (papier lub dywan).
1.
Razem z dzieckiem kþadziemy pojedyncze nie uporzĢdkowane listwy na
dywanie. Pozostawiamy miejsce na budowlħ. Najpierw kþadziemy najkrt-
szĢ listwħ. Pokazujemy sposb wykonania ęwiczenia: chwytamy listwħ z
dwch koıcw albo obydwiema rħkami za Ļrodek.
2.
Budowħ rozpoczynamy od najdþuŇszej listwy. Porwnujemy jĢ z nastħpnĢ
w kolejnoĻci ( o jeden stopieı krtszĢ), nastħpnie kþadziemy jĢ poziomo
przy grnej krawħdzi dywanu. Przez caþy czas utrzymujemy kontakt wzro-
kowy z dzieckiem. PrzeciĢgamy palcem wskazujĢcym wzdþuŇ caþej dþugo-
Ļci listwy od lewej do prawej strony. Dokþadamy nastħpnĢ listwħ.
3.
Zwracamy uwagħ na lewĢ krawħdŅ.
4.
Gdy wszystkie listwy sĢ juŇ uþoŇone, naleŇy wyczuę rħkĢ rŇnice dþugoĻci.
Pracħ kontynuujemy za pomocĢ najkrtszej listwy.
5.
Mieszamy listwy i zapraszamy dziecko do powtrzenia ęwiczenia.
Ęwiczenie 2 Î tabliczki dotykowe
Wiek, odpowiedni okres: okoþo 2,5 do 3,5 lat
Kontrola bþħdw, samokontrola: dotykowa i porwnywanie wzrokowe.
Opis materiaþu
Tabliczka A: drewniana tabliczka do poþowy polakierowana, druga poþowa
pokryta jest papierem Ļciernym.
Tabliczka B: drewniana tabliczka pokryta dziesiħcioma paskami, na przemian
gþadkimi i chropowatymi.
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
61
Cel bezpoĻredni:
ţ
ksztaþcenie i rozwj zmysþu dotyku,
ţ
wspieranie mikromotoryki.
Cel poĻredni:
ţ
dozowanie nacisku na opuszki palcw,
ţ
rozluŅnienie i trening nadgarstka.
Oczekiwania dotyczĢce sþownictwa: rozumienie pojħę Î gþadki i chropowaty.
Prezentacja
Przygotowanie: uwraŇliwiamy opuszki palcw dziecka Î zanurzamy jego
palce w ciepþej wodzie, poruszamy nimi, otrzĢsamy z wody i pojedynczo wy-
cieramy. Montessori pisze: áPozwalam dziecku umyę mydþem rħce, a nastħpnie
zanurzyę je w stojĢcej obok misce z letniĢ wodĢ, potem osuszyę je. Nastħpnie
uczħ dziecko obmacywania, tzn. sposobu, w jaki naleŇy dotykaę powierzchni.
Chwytam jego palce i bardzo lekko przesuwam je po powierzchni. Dalszym
szczegþem technicznym jest nauczenie dziecka tego, aby podczas wykonywa-
nia ęwiczenia zamykaþo oczy. NaleŇy mu wytþumaczyę, Ňe bez patrzenia bħdzie
lepiej odczuwaþo zmiany doĻwiadczeı dotykowychÑ (Montessori 1989 str. 129).
1. Tabliczka A.
RozluŅniamy nadgarstek i opuszkami czterech palcw prawej rħki przesu-
wamy od gry do doþu po gþadkiej, a nastħpnie chropowatej powierzchni. Po-
tem nastħpuje trzystopniowa lekcja.
2. Tabliczka B.
Dotykamy paskw tylko palcami wskazujĢcymi i Ļrodkowymi, mwimy
rwnoczeĻnie Î gþadki, chropowaty itd. Potem nastħpuje trzystopniowa lekcja.
Ęwiczenie 3 Î ciepþe buteleczki
Wiek, odpowiedni okres: okoþo 3 lat
Kontrola bþħdw, samokontrola: znaki kontrolne pod spodem (np. czerwony Î
gorĢcy, niebieski Î zimny, jasnoniebieski Î ciepþy, rŇowy Î temperatura ciaþa).
Opis materiaþu
2 buteleczki o temperaturze ciaþa,
2 buteleczki o 10 stopni cieplejsze,
2 buteleczki o 10 stopni chþodniejsze,
2 buteleczki o 20 stopni chþodniejsze.
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
