[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->KS. T A D E U S Z G U Z ------------------Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła IINowa lewica jako neototalitaryzm- w kontekście myśli neomarksistowskiejМаха HorkheimeraCzy materialistyczną ideologię neomarksizmu „FrankfurterSchule”1jako teoretycznego fundamentu nowej lewicy w wymiarzeogólnoświatowym można określić mianem neototalitaryzmu? Poniższe refleksje są próbą udzielenia pozytywnej odpowiedzi na to pytanie głównie na podstawie analizy myśli Маха Horkheimera, któryposiadał wprawdzie precyzyjną wiedzę o realistycznej filozofii scho-lastycznej, ale wobec niej, jako „po prostu utopii”, radykalnie sięzdystansował: „Pewnym dla scholastyki jestius naturale,prawo naturalne, jako niezmienne.Honestas humanama jej normę w stale tożsamej naturze ludzkiej, wnatura rationalis,poprzez którą człowiek,animal rationale,jest obrazem Boga. Rodzina, państwo, małżeństwosą prawnonaturalnymi instytucjami i stąd niezmienne w ich istotnejtreści. Gdzie jednak, jak w rozdartym świecie współczesności, państwa i ludzkość stoją w rażącym konflikcie, tam ani etyka socjalnaani indywidualna nie wskazują pewnej drogi, tam zagraża także rozdarcie człowieka, a myśl oglorificatio Dei,w której ludzkość mogłaby się zjednoczyć, okazuje się jako prosta utopia”2.1 T. Guz,Kilka uwag o Nowej Lewicy,w: T. Guz,Refleksje nadfilozofią niemiecką,Lublin 2004. Szereg danych biograficznych o początkach „FrankfurterSchule” można znaleźć w: W. van Reijen, G. Schmid Noerr (Hg.),Grand HotelAbgrund. Eine Photobiographie der Frankfurter Schule,Hamburg 19902.2 M. Horkheimer,Invarianz und Dynamik in der Lehre von der Gesell-schaft (1951),w: M. Horkheimer,Vortrage und Aufzeichnungen 1949-1973,w:M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. von A. Schmidt, G. Schmid Noerr,Bd. 8, Frankfurt a. M. 1985, s. 62.Ks. Tadeusz Guzi. Kontekst socjalistyczno-kom unistyczno-nazistowskijako źródło totalitaryzmu neomarksistowskiego nowej lewicyPojęcie „totalitaryzm” zrodziło się w kontekście komunistycznej rewolucji bolszewickiej w Rosji carskiej, gdy chodziło o podkreślenie przez korespondenta „Frankfurter Zeitung” w Moskwie„rewolucyjnego totalitaryzmu Lenina”3. Początkowo neomarksiściz tworzącej się już w latach dwudziestych nowej lewicy usiłowali zarezerwować pojęcie „totalitaryzm” dla ruchów faszystowskichi nazistowskich w Niemczech i we Włoszech, ale po pakcie „Hitler--Stalin i po podziale Polski przez nazistowskie Niemcy i Związek Sowiecki” niektórzy z neomarksistów „rozszerzyli obszar stosowaniatego pojęcia totalitaryzmu”4 także na system sowieckiego komunizmu. Chodziło przy tym m.in. o „rewolucyjność” przeciwko drugiemu jako drugiemu.W 1939 roku w USA odbyła się konferencja poświęcona totalitaryzmowi i stwierdzono na niej, że wspólnym w „faszyzmie, narodowym socjalizmie i komunizmie” jest: ,,a) żądanie monopolu dlajednej partii i jej Fiihrera, b) umasowienie klas społecznych, c) legitymizacja pseudodemokratycznych technik i masowych manipulacjimedialnych i d) bezwzględne stosowanie władzy i przemocy”5.Do tych kryteriów dodano po II wojnie światowej takie atrybuty totalitaryzmu jak m.in.: „rasizm, imperializm, pan-ruchy, zanikpaństwa narodowego, rozpad klas społecznych” oraz „ideologia”6,tworzenie struktur ucisku, terroru, obozów koncentracyjnych czy też„centralnie sterowanej ekonomii”7 względnie „centralnej regulacji ży3 Por. A. Paquet,Im kommunistischen Rufiland. Briefe aus Mosk.au,Jena1919.4 N. Kapferer,Totalitarismus,w: HWdPh, t. 10, kol. 1298.5 Symposium on the totalitarian state from the standpoint of history, polit.sci. and sociology, Proc. Amer. philos. Soc. 82 (1940), w: HWdPh, t. 10, kol.1298.6 Por. H. Arendt,Elemente und Urspriinge des Totalitarismus,Frankfurt a.M.1955.7 Por. C. J. Friedrich/Z. Brzeziński,Totalitarian dictatorship and autoc-racy,New York 1956.Nowa lewica jako neototalitaryzmcia” albo też „planującego zarządzania”, któremu podporządkowujesię „każdy szczegół”8 ludzkiej egzystencji.Dzisiaj można jeszcze dodać inne atrybuty totalitaryzmu postmodernistycznego: dyktatura relatywizmu poprzez całkowitą relatywizację osoby ludzkiej, małżeństwa, rodziny, narodu, prawdy, dobra,piękna, panseksualizację, globalizację przerywania ciąży, eutanazji,antyautorytaryzm, odcięcie mediów od wszelkiej aksjologii, globali-styczne i zarazem zrywające z poszanowaniem godności człowiekajako osoby formy zarządzania gospodarką, dekonstrukcja państwaw ogóle, delegalizacja prawa, ekologizm oraz dyktatura nihilizmu.2. Całkowita negacja metafizyki9jako fundament neomarksistowskiego totalitaryzmuJednym z jasnych kryteriów klasyfikacji myślenia na nie-totali-tarystyczne i totalitarystyczne jest klasyczna metafizyka, która przecież dokonała demitologizacji myśli i obiektywnie patrząc, stanowiłaoraz obiektywnie stanowi do chwili obecnej podstawę nauki orazcałej kultury ludzkiej. Jakie stanowisko zajmuje zatem nowa lewicawobec metafizyki greckiej?Horkheimer wychodzi z założenia, że „trudno jest zharmonizować naukę i metafizykę”, ponieważ „w metafizyce mówi się o istocie, substancji, duszy, nieśmiertelności, z czym nauka niewiele możepocząć”. Ponadto „metafizyka” twierdzi, że „zasadniczo każdy mado dyspozycji środki poznania do uchwycenia bytu, do pomyślenia totalności” oraz do „odkrycia niezależnego od człowieka sensuświata”10.8 M. Horkheimer,Vorwort zur Neupublikation (1968),w: M. Horkheimer,Schriften 1931-1936,in: M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. vonA. Schmidt, G. SchmidNoerr, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1988, s. 16.9 Por. T. Guz,Der Zerfall der Metaphysik: Von Hegel zu Adorno,w: M. Bal-kenohl (Hrsg.),Moraltheologie. Anthropologie. Ethik,Frankfurt a.M. 2000.10 M. Horkheimer,Der neueste A ngriff a u f die Metaphysik(1937), w:M. Horkheimer,Schriften 1936-1941,w: M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. von A. Schmidt, G. Schmid Noerr, Bd. 4, Frankfurt a.M. 1988, s. 108.94Ks. Tadeusz GuzTe teoretyczne aspekty metafizyki decydują dalej, według Hor-kheimera, opraxisludzkiego życia, a mianowicie, że „zajmowaniesię najwyższymi ideami, transcendencją lub praracją” należy do„najbardziej właściwych i godnych człowiekowi działalności”. Dotego dochodzi jeszcze sprawa adekwatności pomiędzy „kategoriamiwiary” biblijnej a „środkami myślenia naturalnego”, względnie pomiędzy „świadomością metafizyczną a regułami wiary” 1 objawio1nej, np. w kwestii posłuszeństwa. Horkheimer pisze o „[...] jednejstarej, ale nieprawdziwej wierze, że wydarzenia pochodzą od jednego Ducha”1 Boga.2„W naukowych podręcznikach dwudziestego stulecia jest bardzo mało mowy o substancji jako takiej, o człowieku i o duszyi w ogóle nie ma nic o sensie”. Wniosek Horkheimera jest prosty:„metafizyczne i moralne kategorie nie mają” w przekonaniu naukiwspółczesnej „żadnego miejsca” 13. „Harmonia i pełna sensu egzystencja, za którymi metafizyka opowiada się bezprawnie jako właściwą realnością w stosunku do sprzeczności ukazującej się rzeczywistości, nie jest bez znaczenia” 14. Taki stan rzeczy należy, wedługHorkheimera, przezwyciężyć, ponieważ „metafizycy od stuleci”posługiwali się jedynie „czystymi opiniami, nieprawdopodobnymitwierdzeniami i fałszywymi wnioskowaniami” 1 oraz postrzegali5„zadanie filozofii”, począwszy od średniowiecza, w analizach naukowych „rozumienia świata zawartego w religii” chrześcijańskiej,tzn. nie tworzyli nauki, lecz „metafizyczną ideologię” pozostającąw „sprzeczności” 1 wobec nauki.61 Ibidem, s. 108.112 M. Horkheimer,Nachgelassene Schriften 1914-1931,w: M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. von A. Schmidt, G. Schmid Noerr, Bd. 11, Frankfurt a.M. 1987, s. 223.13 M. Horkheimer,Der neueste A ngriff a u f die Metaphysik(1937), w:M. Horkheimer,Schriften 1936-1941,w: M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. von A. Schmidt, G. Schmid Noerr, Bd. 4, Frankfurt a.M. 1988, s. 109.14 Ibidem, s. 153.15 Ibidem, s. 110.16 Ibidem, s. 110-111.Nowa lewica jako neototalitaryzm3. Totalitaryzm nowej lewicy jako radykalna deteologizacja17Należy „przeinterpretować całą religijność średniowiecza”, ponieważ „góra i zaświaty nie są już więcej żadnymi geograficznymipojęciami, lecz są wysublimowane”1 i wpisywane w ten świat, po8przez co, według Horkheimera, życie ludzkie zyskuje na znaczeniu.Utratę Boga traktuje się jako zysk!O„Absolucie” można mówić jedynie w języku „relatywizowania” 19, tzn. „zaufanie do tego, co wieczne, musi się rozpaść”20, piszeHorkheimer w 1934 roku, ponieważ „wszechmocna Dobroć, którapowinna była unicestwić cierpienia w wieczności, jest od początkujedynie projekcją ludzkiego uczestnictwa w otępiałym wszechświe-cie”21. Wprawdzie katolicyzm wierzy w „Boga”, który „zwyciężaw nieskończoności”, ale jest to w gruncie rzeczy „częściowo całkiem pełny pocieszenia, ale częściowo straszny mit”. Podobnie jestz „Bogiem jako Panem historii i zbawieniem dusz jako jej celem”22.Nowa lewica w swojej metodzie i treści jako „teoria krytyczna zwraca się przeciwko akceptacji absolutnego, ponadhistorycznego pod17 T. Guz,Przedmowa. „Globalizacja zachodniej rewolucji kulturowej”w świetle źródeł,w: M.A. Peeters,Globalizacja zachodniej rewolucji kulturowej. Kluczowe pojęcia, mechanizmy działania,Warszawa 2010, s. 5.18 M. Horkheimer,Zur Psychologie des Totalitaren(1954), w: M. Horkheimer,Vortrage und Aufzeichnungen 1949-1973,w: M. Horkheimer,Gesam-melte Schriften,hrsg. von A. Schmidt, G. Schmid Noerr, Bd. 8, Frankfurt a.M.1985, s. 78.19 M. Horkheimer,Notizen,w: M. Horkheimer,Nachgelassene Schriften1949-1972,w: M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. von A. Schmidt,G. Schmid Noerr, Bd. 14, Frankfurt a.M. 1988, s. 380.20 M. Horkheimer,Zur Bergsons Metaphysik der Zeit(1934), w: M.Horkheimer,Schriften 1931-1936,w: M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. von A. Schmidt, G. Schmid Noerr, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1988, s. 248.21 Ibidem, s. 248.22 M. Horkheimer, Zu Theodor HaeckersDer Christ und die Geschichte(1936), w: M. Horkheimer,Schriften 1936-1941,w: M. Horkheimer,Gesammelte Schriften,hrsg. von A. Schmidt, G. Schmid Noerr, Bd. 4, Frankfurt a.M.1988, s. 94-95.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
