[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Anna WIERZBICKA, Piotr WIERZBICKI, Praktyczna stylistyka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968.
Notatki własne z książki.PIERWSZY JĘZYK CZŁOWIEKA
Każde zdrowe dziecko w ciągu pierwszych lat życia jest w stanie nauczyć się ojczystego języka. 3- lub 4-letnie dziecko opanowuje jego system jako całość.
W niektórych środowiskach pojęcie błędu językowego nie istnieje, więc dopiero kiedy dziecko idzie do szkoły, uczy się języka literackiego – czasem jak języka obcego.
Błąd – przeniesienie pewnej cechy, pewnego elementu czy konstrukcji z jednego systemu do drugiego; atrybut niedoskonałego przekładu.
Błąd językowy powstaje na styku systemów.
Problematyka sprawności językowej jest problematyką przekładu z języka mówionego na język pisany.
DRUGI JĘZYK CZŁOWIEKA
Język mówiony i język pisany to dwa różne podsystemy, różnią się strukturą.
Dziecko potrafi w mowie zaakcentować za pomocą intonacji, natężenia głosu to, co najważniejsze. Jednak nie każde potrafi wyróżnić to, co najistotniejsze, w tekście pisanym.
W języku mówionym – w pewnym sensie – nie ma błędów. Mówiący może zapomnieć, jak zaczął zdanie i skończyć je inaczej niż początkowo zamierzał, może coś dopowiedzieć itp.
Sprawność językowa to po prostu sztuka pisania.
PISANIE W MÓWIENIU – MÓWIENIE W PISANIU
To, co dobre w języku pisanym, nie musi być dobre w języku mówionym i na odwrót.
Wszystko to, co w języku pisanym jest świadomie wzięte z języka mówionego, jest dobre, cenne, ożywcze.
Każde myślenie, każde wypowiadanie się jest twórczością. Zasadą każdej twórczości jest realizować postulat postępu: znać to, co zdobyte już, i posuwać się o krok dalej.
STYL I NORMA STYLISTYCZNA
Język posiada o wiele więcej elementów, niż wynosi minimum niezbędne do komunikowania się. Przejawia się to w synonimii.
Synonimia – zespół faktów, dzięki którym zawsze lub prawie zawsze, gdy mamy coś do zakomunikowania, dysponujemy nie jednym sposobem przekazania informacji, lecz wieloma sformułowaniami – blisko- lub równoznacznymi.
Synonimiczny materiał, z którego wybierają mówiący czy piszący, to sfera faktów stylistycznych. System środków językowych wybieranych przez osobę mówiącą czy grupę takich osób to styl.
FUNKCJE I STYLE
Cechy dobrego stylu:
· wypowiadanie się w sposób maksymalnie prosty, naturalny, bezpretensjonalny,
· ładna forma (piękne wypowiadanie się),
· jasność wypowiedzi.
Nie istnieje jeden wzorzec dobrego stylu. Dobry styl to styl dobrze wywiązujący się z określonej funkcji.
JĘZYK, STYL I ZMIENNOŚĆ
Każde 10-lecie niesie ze sobą zmiany w warunkach życia, w kulturze, języku. To, co było poprawne kiedyś, może być dziś rażące, to, co dawniej było błędem, teraz może być normą.
Sposoby mówienia, które zaczynają już wychodzić z użycia, młodych dziwią, śmieszą, denerwują. Z kolei nowe sposoby mówienia, które wchodzą na miejsce starych, mogą razić starsze pokolenie.
Zjawisko, z którym się trzeba pogodzić, to zmienność norm stylistycznych.
TWÓRCZOŚĆ I BŁĄD
Błędy:
· nonsensy,
· zdania i wyrażenia tautologiczne,
· przejęzyczenie, przekręcenie wyrazu, pomylenie go z innym.
To, co jest błędem językowym, w utworze literackim może być celowym środkiem.
Twórczość i błąd graniczą z sobą w języku. Dowcip językowy i metafora to jednak nie tylko zabiegi stosowane w poezji, lecz także w języku potocznym.
Odstępstwo i nowość są w językowym porozumiewaniu się ludzi rzeczą konieczną – więc rzeczą dobrą, potrzebną. Błąd z kolei to nowość, która niczemu nie służy.
PURYZM, TOLERANCJA, KULTURA
Puryzm – nietolerancja wobec obiektywnej sytuacji społeczno-językowe. Jest nietolerancyjny wobec tolerancji. To postawa społecznie szkodliwa.
Kultura językowa to również językowa tolerancja.
POPRAWNOŚĆ – SPRAWNOŚĆ
Wypowiedź poprawna to wypowiedź:
· zgodna z nakazami normy językowej,
· zgodna ze wskazaniami określonej normy stylistycznej,
· w której nie ma błędów
Zainteresowania zagadnieniami poprawności językowej to zainteresowania błędem.
DOKŁADNOŚĆ – NIEDOKŁADNOŚĆ
SYNONIMY
Umiejętność powiedzenia czegoś „własnymi słowami” dowodzi prawdziwego zrozumienia informacji.
Synonimia – „elementy zapasowe”.
Zakresy znaczeniowe dwóch wyrazów mogą:
1. pokrywać się,
2. krzyżować się,
3. nie mieć żadnej części wspólnej,
4. jeden wyraz może być zawarty w drugim.
1.
A B zięć – mąż córki – synonimy absolutne (dokładnie równoznaczne)
2.
A B szklanka – kubek
3.
B
to nie są synonimy
A
4.
A
kobieta – staruszka
B
Informacje, jakie mogą nam przekazywać wyrazy i wyrażenia:
· treść ekspresywna,
· tzw. informacje ewokacyjne – dane słowo używane daną warstwę społeczną, środowisko.
WNIOSKI
· W języku istnieją elementy o takim samym znaczeniu – synonimy.
· Synonimami mogą być nie tylko dwa (lub więcej) wyrazy, lecz także dwa (i więcej) wyrażenia lub wyraz i wyrażenie.
· zastąpienie wyrazu synonimem może wymagać przebudowy pozostałej części zdania.
· Istnieją synonimy absolutne.
· Dwa wyrazy mogą mieć to samo znaczenie, ale różną się treść ekspresywną.
· Dwa wyrazy mogą mieś to samo znaczenie, tę samą treść ekspresywną, ale różną wartość ewokacyjną („wywoławczą”).
TO SAMO ZNACZENIE – RÓŻNE UŻYCIA
Istnieją w języku pary, a nawet większe grupy wyrazów, mających to samo znaczenie, ale wyraźnie odgraniczone sfery użycia. Zależy ono na ogół od zwyczaju.
zgromadzenie
zebranie
konferencja sympozjum
posiedzenie
sesja
władca
król szach
prezydent
cesarz
DOKŁADNOŚĆ WYRAZU
Treść każdego zdania zawiera dwa elementy:
· onoma (subjekt, podmiot) – jakiś obiekt, o którym mówiący chce coś zakomunikować;
· rema (predykat, orzeczenie) – jakaś cecha, którą mówiący przypisuje podmiotowi (orzeka o podmiocie).
WNIOSKI
· W pozycji logicznej podmiotu możemy zastąpić wyraz szczegółowy wyrazem bardziej ogólnym, jeśli nie wywoła to nieporozumienia, o który obiekt chodzi.
· W pozycji orzeczenia logicznego zastąpienie wyrazu szczegółowego bardziej ogólnym prowadzi do nonsensu, jeśli treść owego wyrazu ogólnego nie jest bogatsza od treści samego podmiotu.
· W wielu wypadkach zastąpienie wyrazu bardziej szczegółowego prowadzi do zubożenia informacji, ale nie zmienia prawdziwości zdania.
· Istnieją wyrazy o znaczeniu dość ogólnym, które służą jako skróty złożonych wyrażeń zawierających spójnik albo.
DOKŁADNOŚĆ ZDANIA
Częsta sytuacja: wypowiadamy zdanie, a potem natychmiast, stwierdziwszy, że przekazuje niezupełnie to, co chcieliśmy przekazać, formułujemy naszą myśl w nowym kształcie, zawierającym jakieś konieczne naszym zdaniem uściślenie.
JĘZYK OGÓLNIKÓW
Język celowych ogólników cechuje „precyzyjne dawkowanie informacji”.
Ogólniki to nie tylko komunikaty, oświadczenia, traktaty.
Np. :
- Jak ci leci?
- Dziękuję. ß ogólnik – wyrażenie ogólne, mało informacyjne
ZWIĘZŁOŚĆ I ROZWLEKŁOŚĆ
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]